ÜMİT ŞİMŞEK
Giriş paragrafı ile ilgili olarak dikkate alınması gereken başlıca hususlar:
Sadece giriş paragrafında değil, haberin hiçbir bölümünde hüküm bildiren cümle kullanmayın. Daha doğrusu, siz hüküm vermeyin. Kendi görüş ve yorumlarınızı başta yazı türlerinde dile getirebilirsiniz; haber ise, olup bitenleri olduğu gibi okuyucuya aktaran bir yazı türüdür. “Sürekli yaz saati uygulaması kaldırılmalıdır” veya “yanlıştır, hatâlıdır” gibi ifadeler bir haber cümlesi olamaz, ancak yorum türünden yazılarda, yazarın kendi kanaati olarak kullanılabilir. Haber cümlesinde ise böyle bir ifade, ancak bir uzmanın – veya sözü haber değeri taşıyan önemli bir kişinin – söylediği söz olarak, “Filan kişi veya kuruluş sürekli yaz uygulamasına karşı çıktı” yahut “Bu uygulamadan dönülmelidir dedi” şeklinde yer alabilir.
Bir hatırlatma: Bazan “haber” kılığına girmiş yorumlarla da medyanın hemen her türünde karşılaşabilirsiniz. Böyle haberlerde geçen yorumların genellikle faili meçhuldür: “İlçe kaymakamının başka yere tayini tepkiyle karşılandı”; “Bakanın açıklaması, istifa edeceği yönünde bir işaret olarak yorumlandı” gibi. Bu tür ifadelerle karşılaştığınız zaman, “Kim?” sorusunun sorulmasını gerektiren yerdesiniz demektir. Eğer cümlenin faili belirtilmiyor veya müphem ifadelerle (“halk, Bakanlığa yakın çevreler” gibi) geçiştiriliyorsa, bu sorunun cevabı da haber yazarının kendisi demektir.
Paragrafı yazdıktan sonra dikkatle okuyarak şu soruyu sorun: Burada yer alması gerektiği halde yer almayan bilgi var mı? Yukarıda da belirttiğimiz gibi, 5N 1K’nın bütün unsurları bu ilk cümlede mutlaka yer alacak değildir; ancak bu haberi haber yapan unsur bu cümlede yer alıyor mu? Bu, her olay için ayrı ayrı değerlendirilecek bir konudur. Genel olarak, “Ne?” sorusu haberlerin ilk cümlesinde vazgeçilmez unsurdur denebilir. Diğer unsurların durumu ise yukarıda ayrı ayrı ele alınmıştır.
Cümlede fazla bilgi var mı? Bazı unsurlar, haberin metni içinde yer alması gerektiği halde, olayın özünü aksettirecek olan ilk cümle içinde fazla kaçabilir. Yukarıdaki Japon treni örneğinde, trenin kaçta kalktığı, bu hatânın nereden kaynaklandığı gibi bilgiler de haberin unsurları arasında olmakla birlikte, ilk cümleye dahil edildikleri takdirde sözü gereksiz yere uzatmış ve okuyucunun dikkatini asıl noktadan uzaklaştırmış olurlar. Bunu belirlemek için kendinize şu soruyu sorabilirsiniz: “Bu bilgi olmasaydı ben bu haberin devamını okur muydum?”
Cümlede fazla kelime var mı? Gerçi gereksiz kelime kullanmaktan kaçınmak, bütün yazıların bütün bölümleri için önemli bir kaidedir; ancak bir haberin ilk cümlesinde bu konu hayatî önem taşır. Göz üzerindeki saç teli gibi, giriş paragrafında da her fazla kelime ağır bir yük halini alır. “Serinlemek için denize giren iki kişi boğuldu” şeklindeki bir cümle, haberin neresinde olursa olsun “Bende fazla lâf var!” diye haykırmaktadır; ancak haberin giriş paragrafında bu canhıraş bir çığlık halini alır. Gerçi hiç kimse bir haber metninde “Karnını doyurmak için yemek yiyen iki kişi zehirlendi” şeklinde bir cümle kullanmaz; lâkin, denize (veya göle yahut bir akarsuya) girip de boğulanlara ait haberlerde, kurbanların bu işi “serinlemek için yaptıkları,” garip bir şekilde, bu tür haberlerin hepsinde vurgulanır. Siz siz olun, her zaman, ama özellikle “bir haber yazmak için haberin giriş paragrafını yazarken” (!) bu tür hatâlara düşmeyin!
Giriş cümlesinde olumsuz fiil kullanmamaya gayret edin. “Ne oldu?” sorusunun cevabını yazıyorsunuz, “Ne olmadı?” değil. Onun için, ünlü bir siyasetçinin önümüzdeki seçimlerde aday olmama kararını duyururken “Aday olmayacak” demektense, “Siyasî hayatını noktaladı” şeklinde bir ifade daha etkili olur. Aynı sebepten, “Araçta bulunan yolcular kazayı yarasız beresiz atlattılar” şeklindeki cümle, “Yaralanmadılar” fiiliyle biten bir cümleden daha güçlü ve etkili olacaktır.
[Giriş paragrafıyla ilgili notların devamı var]
***
Kaynak: yazarumit.com
